اثرات سطوح مختلف تشعشع uv-b بر خصوصیات مورفولوژیک و فیزیولوژیک کنجد

چکیده: امروزه تضعیف ازن استراتوسفری ناشی از فعالیت های صنعتی بشر سبب نگرانی در زمینه تاثیر مخرب اشعه های پر انرژی خورشیدی بر بیوسفر شده است. به منظور ارزیابی اثرات سطوح مختلف تشعشع uv-b (نور طبیعی، حذفuv-b و افزایش سطح uv-b معادل %20 کاهش ازن) بر خصوصیات مورفو- فیزیولوژیک سه رقم کنجد ( ورامین، اولتان و یکتا)، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک¬های کامل تصادفی با 4 تکرار در سال زراعی 1386در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان واقع در لورک نجف¬آباد اجرا شد. سطح uv-b در شرایط افزایشی با استفاده از لامپ¬های فرابنفش پارس با توان تشعشعی 36000 میلی وات بر متر¬مربع افزایش یافت. در شرایط حذف uv-b از فیلترهای پلی استر مایلور استفاده گردید که توان حذف کامل uv-b را داشته و کاهشی در طیف مرئی نور ایجاد نمی¬کنند. در این تحقیق تحت شرایط افزایش تشعشع uv-b، تعداد روز تا گلدهی، تعداد روز تا رسیدگی، ارتفاع بوته، وزن خشک برگ، وزن خشک اندام هوایی، تعداد کپسول در بوته، عملکرد دانه، شاخص برداشت، محتوی کلروفیل برگ نسبت به شرایط طبیعی کاهش یافت. در حالیکه وزن مخصوص برگ در شرایط افزایش تشعشع uv-b افزایش یافت. حذف تشعشع uv-b منجر به افزایش تعداد روز تا گلدهی، تعداد روز تا رسیدگی، ارتفاع گیاه، شاخص سطح برگ، تعداد برگ در بوته و تعداد دانه در کپسول نسبت به شرایط طبیعی گردید. در این شرایط وزن خشک اندام هوایی در مرحله رسیدگی، تعداد کپسول در بوته، عملکرد دانه، شاخص برداشت و محتوی کلروفیل برگ نسبت به شرایط طبیعی کاهش یافت. بین ارقام مورد مطالعه از نظر صفات تعداد روز تا گلدهی، تعداد روز تا رسیدگی، ارتفاع، شاخص سطح برگ، وزن خشک برگ، تعداد برگ در بوته، وزن خشک اندام هوایی در مرحله گلدهی، تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول، وزن هزار دانه، درصد روغن و محتوی کلروفیل تفاوت معنی داری وجود داشت. رقم ورامین از نظر صفات تعداد روز تا گلدهی، تعداد روز تا رسیدگی، وزن خشک برگ، شاخص سطح برگ، وزن خشک اندام هوایی، تعداد کپسول در بوته، عملکرد دانه و درصد روغن نسبت به دو رقم دیگر از میانگین بالاتری برخوردار بود. اثر متقابل سطوح تشعشعی و رقم برای تعداد روز تا رسیدگی، تعداد کپسول در بوته، تعداد دانه در کپسول و درصد روغن معنی دار بود. به طوری که تعداد روز تا رسیدگی در رقم ورامین و تعداد دانه در کپسول در رقم یکتا تحت شرایط حذف uv-b و تعداد کپسول در بوته و درصد روغن تحت شرایط نور طبیعی در رقم ورامین بالاترین بود. نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان می دهد که افزایش سطح تشعشع uv-b حاصل از تخریب لایه ازن می تواند برای گیاهانی نظیر کنجد به صورت یک تنش محیطی عمل نموده و از طریق ایجاد تغییرات مورفو- فیزیولوژیک باعث کاهش عملکردگردد.